ΙΕΡΕΜΙΑΣ Ε. ΣΙΜΑΤΟΣ (Μ.Εd.,RDN) Kλινικός Διαιτολόγος, Μέλος Ελλ. Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας, Ηerbalife Nutrition Specified Expert / Partner
1. Eισαγωγή
Η επαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών έχει ζωτική σημασία για την βέλτιση ευεξία και τη συνολική υγεία μας. Μια πετυχημένη διατροφική στρατηγική θα εστιάσει στη μακροχρόνια διατήρηση του σωματικού βάρους και ταυτόχρονα στην υιοθέτηση δια βίου βασικών κανόνων διατροφικής συμπεριφοράς.
Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για κατάλληλη προετοιμασία και κατανάλωση των γευμάτων που είναι απαραίτητα στην απαιτητική καθημερινότητα. Οι πολλές ώρες εργασίας, ο μειωμένος χρόνος για προετοιμασία των γευμάτων, η έλλειψη προσβασιμότητας σε ποιοτικές τροφές (και για οικονομικούς λόγους), καθιστούν τα υποκατάστατα γευμάτων ένα βασικό εφόδιο / εργαλείο / σύμμαχο για την κάλυψη των διατροφικών μας αναγκών σε κρίσιμα και απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Δηλαδή, αποτελούν μια ιδιαίτερα αποτελεσματική στρατηγική και ταυτόχρονα έναν ενδιάμεσο συνδετικό κρίκο μιας ισορροπημένης διατροφής.
Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA), η Αμερικανική Ακαδημία Διατροφής και Διαιτολογίας, ο Αμερικανικός Σύλλογος Καρδιολόγων (ΑΗΑ) και η Διεθνής Εταιρεία Παχυσαρκίας, στις επίσημες γνωμοδοτήσεις και κατευθυντήριες οδηγίες τους, ενθαρρύνουν την κατανάλωση υποκαταστάτων γεύματος ως ασφαλή και αποτελεσματικά σε προγράμματα απώλειας και διαχείρισης του σωμ. βάρους, διατήρησης άλιπης μάζας, απώλειας σωμ. λίπους (EFSA, 2021 – Raynor & Champagne, 2016 – Jensen M. et al, 2014 – Lee & Chee, 2016 – Mοrgan-Bathke et al, 2023 – Ye et al, 2023).
Ως υποκατάστατο γεύματος (meal replacement) νοείται κάθε εμπορικά διαθέσιμο τρόφιμο το οποίο μπορεί να έχει τη μορφή σκόνης – μπάρας – έτοιμου ροφήματος – κρέμας – σούπας και είναι εμπλουτισμένο, όσο και ισορροπημένο σε θρεπτικά συστατικά, με σκοπό να αντικαταστήσει πλήρως ένα γεύμα. Οφείλει δε να είναι πιστοποιημένο και ανταποκρινόμενο πλήρως στις αυστηρές προδιαγραφές παρασκευής, καθώς και στις απαιτήσεις της διατροφικής επισήμανσης και των σχετικών ισχυρισμών.
Μερικά βασικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένα υποκατάστατο γεύματος είναι να περιέχει ανά μερίδα 180-350 kcal, 15-30 gr πρωτεϊνών, < 5 gr λίπους, 3-6 gr φυτικών ινών και τουλάχιστον το 1/3 της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Δηλαδή, ταυτόχρονα να είναι και συμπλήρωμα διατροφής.
Γενικότερα κάθε γεύμα που καταναλώνουμε πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη δομή, σύσταση και διατροφική αξία για να ενισχύει την υγεία και να παρέχει επαρκή ενέργεια. Ο ειδικός διαιτολόγος θα αξιολογήσει τις διατροφικές ανάγκες και θα επιβεβαιώσει ότι η συγκεκριμένη επιλογή συμβαδίζει με τους γενικούς και ειδικούς διατροφικούς στόχους, καταρτίζοντας ένα πλήρως εξατομικευμένο διαιτολογικό πρόγραμμα. Κάθε περίπτωση διαιτούμενου (ή ασθενούς) εξειδικεύεται κι εξατομικεύεται με τις κατάλληλες προσαρμογές, εναλλακτικές λύσεις και αντιμετώπιση δυσκολιών εφαρμογής από πολλές παραμέτρους (ιστορικό, ηλικία, φύλο, αξιολόγηση βιοχημικών δεικτών, σύσταση σώματος, φαρμακευτική αγωγή, εκτίμηση θρέψης και διατροφικών απαιτήσεων / ελλείψεων, τρόπος ζωής, ωράριο εργασίας, οργάνωση και διαχείριση της καθημερινής διατροφής).
Συνδυάζοντας τα τρέχοντα ευρήματα της διεθνούς ερευνητικής βιβλιογραφίας και τις τεκμηριωμένες συστάσεις / γνωμοδοτήσεις έγκυρων διεθνών επιστημονικών Οργανισμών (ADA, AHA, EFSA), τα πλεονεκτήματα και σημαντικότερα οφέλη της χρήσης των υποκατάστατων γευμάτων συνοψίζονται στα εξής :
- Η πρακτική ευκολία χρήσης τους (μεταφορά και προετοιμασία τους οπουδήποτε)
- Η εύπεπτη δομή τους
- Η ιδιαίτερα ευχάριστη γεύση τους
- Ο ευνοϊκός γλυκαιμικός δείκτης (μειωμένη περιεκτικότητα σε απλά σάκχαρα)
- Η αυξημένη περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες
- Η χαμηλή ωσμωτικότητα (πολύ καλή ανοχή στο γαστρεντερικό σύστημα)
- Κατά κανόνα είναι ελεύθερα γλουτένης και λακτόζης
- Η υψηλή περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, με ισορροπημένο πεπτιδικό profile αμινοξέων
- Η πλήρη και ισορροπημένη (σε αναλογία) σύνθεση θρεπτικών συστατικών, καθ΄ ότι παρέχουν πολύτιμα θρεπτικά συστατικά που ίσως και να μην προσλαμβάνονται από τα παραδοσιακά γεύματα.
2. Εφαρμογές των υποκατάστατων γεύματος : Προκλήσεις & προοπτικές
Τα υποκατάστατα γευμάτων, χάρη στην εμπλουτισμένη σύνθεσή τους, προορίζονται με σκοπό να παρέχουν το σύνολο των θρεπτικών συστατικών που περιέχονται σ’ ένα πλήρες γεύμα και να αποτελέσουν μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής. Είναι ιδιαίτερα γευστικά, αποτελεσματικά, ασφαλή, εύχρηστα και προσαρμόσιμα για κάθε περίπτωση οργάνωσης και διαχείρισης της καθημερινής διατροφής (εύκολη μεταφορά, ωράριο πρόσληψης κ.ά.). Χρησιμοποιούνται ως αποκλειστική ή/και μερική σίτιση, καθώς και ως συνδυαστική διατροφική υποστήριξη :
- Για βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη κλινική θεραπεία σε χρόνιες παθολογικές καταστάσεις (δυσαπορρόφηση / δυσλειτουργία γαστρεντερικού, φλεγμονώδεις παθήσεις, καρκινοπαθείς, σακχ. διαβήτης τύπου 2, δυσλιπιδαιμίες, μεταβολικό σύνδρομο, ορμονική ρύθμιση).
- Στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού πριν και μετά από χειρουργική επέμβαση είτε ανάρρωση από ασθένεια / κακώσεις / πολλαπλά τραύματα (βελτιωμένο κλινικό αποτέλεσμα στην πράξη).
- Στην Τρίτη ηλικία (σαρκοπενία, προβλήματα μάσησης / κατάποσης, οδοντικά προβλήματα, απώλεια όρεξης), προστατεύοντας την απώλεια πολύτιμου μυϊκού ιστού και καλύπτοντας αποτελεσματικά τον υποσιτισμό (αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας) και την ανεπάρκεια του διαιτολογίου σε κρίσιμα θρεπτικά συστατικά.
- Σε φυσιολογικές καταστάσεις αυξημένων διατροφικών αναγκών και απαιτήσεων (εφηβεία, εγκυμοσύνη, Τρίτη ηλικία, περίοδοι εξετάσεων, εφαρμοσμένη διατροφή αθλητών /ριών, απαιτητικά ωράρια και πολύωρες συνθήκες εργασίας).
- Σε εργαζόμενους με εναλλασσόμενα ωράρια και εξαντλητικές νυχτερινές βάρδιες (νοσοκόμοι, σώματα ασφαλείας, security, ναυτικοί, λιμενεργάτες, oδηγοί φορτηγών, αρτεργάτες κ.ά.).
- Σε υποθερμιδική δίαιτα, βραχυπρόθεσμης ή μεσοπρόθεσμης χρονικής διάρκειας, για τη μερική αντικατάσταση 1–2 ημερήσιων γευμάτων (ή και snack), είτε και σε περιόδους συντήρησης του σωματικού βάρους (μετά από πρόγραμμα απώλειας βάρους) ειδικά σε άτομα που είναι δύσκολη η μόνιμη υιοθέτηση διατροφικών κανόνων.
Οι Min et al (2021) σε μια μεγάλης έκτασης συστηματική μετα-ανάλυση 22 ερευνών, οι οποίες αφορούσαν τη χρονική περίοδο 2000-2020 σ’ ότι αφορά προγράμματα απώλειας βάρους όλων των τύπων, διαπίστωσαν τη σαφή υπεροχή των υποκαταστάτων γευμάτων συγκριτικά με τα κλασικά παραδοσιακά υποθερμιδικά διαιτολόγια (τάξη μεγέθους μεταξύ 1000-1500 kcal). Προτείνονται ιδανικά τα 2 υποκάταστατα γεύματος / ημ. ως πιο αποτελεσματικά στην απώλεια και συντήρηση βάρους μέχρι και 1 χρόνο μετά. Οι ίδιοι ερευνητές συστήνουν τουλάχιστον 30-60% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης ενός διαιτολογίου απώλειας βάρους να προέρχεται από υποκατάστατα γευμάτων (ακόμα καλύτερα ≥ 60% για όποιον διαιτούμενο το υιοθετήσει μακροπρόθεσμα). Δηλαδή σε ένα ημερήσιο διαιτολόγιο συνολικής ενεργειακής πρόσληψης 1200 kcal, οι τουλάχιστον 300-700 kcal να προέρχονται από υποκατάστατα γευμάτων. Φαίνεται μάλιστα οι διαιτούμενοι να παρουσιάζουν καλύτερη συμμόρφωση στο διαιτολογικό πρόγραμμα καταναλώνοντας υποκατάστατα γεύματος (με εναλλαγές γεύσεων), καθώς και σημαντικά λιγότερο αριθμό πρόωρων εγκαταλείψεων μακροπρόθεσμα. Με τα ευρήματα αυτά συμφώνησαν και οι Heymsfield et al (2003) και Αstbury et al (2019) σε προγενέστερες μετα-αναλύσεις, σχετικά με την επιτυχή απώλεια αλλά και τη συντήρηση του απωλεσθέντος βάρους μέχρι και 1 χρόνο μετά (είτε υπό την επίβλεψη ειδικού, είτε χωρίς).
Οι Guo et al (2018) διαπίστωσαν ότι η αποκλειστική ημερήσια σίτιση μόνο από υποκατάστατα γεύματος (στο διαιτολογικό πρόγραμμα αδυνατίσματος) προκαλεί σημαντικά μεγαλύτερη απώλεια βάρους, καθώς και καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο σε παχύσαρκους και διαβητικούς. Ενώ, αντίστοιχα για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση του απωλεσθέντος βάρους επιβεβαίωσαν την υπεροχή των 1-2 υποκατάστατων γεύματος / ημ., ταυτόχρονα με την καλύτερη συμμόρφωση των διαιτούμενων. Ίδια ευρήματα διαπίστωσαν παλιότερα οι Leaderetal (2013) σε παχύσαρκους και διαβητικούς, οι Lee & Chee (2016) αντίστοιχα σε μεγάλη ανασκόπηση 45 ερευνών, καθώς και πιο πρόσφατα τόσο οι Αrdetal (2019) στην ετήσιας διάρκειας ερευνητική μελέτη ΟΡΤΙWIN, όσο και o Ye et al (2023).
Mεγάλοι διεθνείς μη- κερδοσκοπικοί επιστημονικοί Οργανισμοί (Αmerican Diabetes Association, Diabetes Canada, British Diabetic Association) έχουν συμπεριλάβει την κατανάλωση υποκατάστατων γεύματος στις κατευθυντήριες διατροφικές οδηγίες τους, ως μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής, καθώς και στην πρόληψη και θεραπεία του σακχ. διαβήτη (Αm. Diabetes Assoc., 2018 – Diabetes Canada, 2018 – Diabetes UK, 2018).
Πολύ πρόσφατα (Noε. 2023) το Aμερικανικό Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νόσων (U.S. Centers for Disease Control & Prevention) συμπεριέλαβε επίσημα το πρόγραμμα της Herbalife Nutrition στα πιστοποιημένα προγράμματα πρόληψης του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (CDC Certified Diabetes Prevention Program), μέσω της εξατομικευμένης καθοδήγησης / υποστήριξης / βελτίωσης των διατροφικών συνηθειών και γενικότερα την αλλαγή του τρόπου ζωής και διατροφικής συμπεριφοράς.
3. Yποκατάστατα γεύματος Ηerbalife ®
Η Herbalife Nutrition από το 1980 παράγει και διαθέτει, σε περισσότερες από 90 χώρες παγκοσμίως, πρωτεϊνούχα ροφήματα (σε 9 διαφορετικές υπέροχες γεύσεις), μπάρες, σούπες και άλλα snack τα οποία καλύπτουν επαρκώς τις καθημερινές ανάγκες του οργανισμού περιέχοντας όλα τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά / συστατικά και προδιαγραφές αξιόπιστων πιστοποιημένων υποκατάστατων γεύματος. Διατίθενται στοχευμένα σε εξατομικευμένα πλάνα διατροφής, με βάση τις προσωπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες του ατόμου, τον τρόπο ζωής, το ωράριο εργασίας και άλλες παραμέτρους.
Τα προϊόντα αποτελούν εγγύηση υψηλού επιστημονικού κύρους και εμπιστοσύνης της Herbalife Nutrition (Νο 1 brand παγκοσμίως σε πωλήσεις). Kαθοριστικής σημασίας για την εταιρεία θεωρείται το αυστηρό πρωτόκολλο τήρησης ποιότητας των εμπορικά διαθέσιμων προϊόντων σε όλα τα στάδια των παρασκευαστικών τεχνικών / πρακτικών. Επίσης, τα πρότυπα και οι πιστοποιήσεις ποιότητας από διεθνείς οργανισμούς στα στάδια ανάπτυξης και παραγωγής των προϊόντων αυτών, ώστε να ανταποκρίνονται πλήρως στις προδιαγραφές και στις απαιτήσεις της διατροφικής επισήμανσης (food labels).
Τα πρωτεϊνούχα ροφήματα Formula – 1 έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φυτική απομονωμένη (isolated) πρωτεΐνη σόγιας (10 gr ανά μερίδα 26 gr σκόνης και 20 gr στις 2 μερίδες αντίστοιχα, δηλ. μέσα στα ασφαλή όρια ημερήσιας πρόσληψης όπως θα αναλύσουμε παρακάτω) και σε εδώδιμες ίνες (5 gr ανά μερίδα, ενισχύοντας το αίσθημα κορεσμού), με την ταυτόχρονη κάλυψη ~ 40-60% των συνιστώμενων ημερήσιων αναγκών σε βιταμίνες και μέταλλα. Ξεχωρίζουν για την ποικιλία γεύσεων, την πλούσια κρεμώδη υφή, τον χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη, την ποιότητα και τα θρεπτικά συστατικά τους, συμβάλλοντας έμμεσα και στη μειωμένη ημερήσια πρόσληψη θερμίδων. Επίσης, τα προϊόντα απευθύνονται και σε άτομα που ακολουθούν χορτοφαγική διατροφή, καθώς παρασκευάζονται αποκλειστικά από vegan συστατικά, χωρίς να περιέχουν γλουτένη, χοληστερόλη, trans λιπαρά και τεχνητές αρωματικές ή χρωστικές ουσίες.
Υπό τις παρούσες συνθήκες του σύγχρονου τρόπου ζωής και εργασίας είναι εξαιρετικά δύσκολη η κάλυψη ενός διαιτολογίου απώλειας σωματικού βάρους σε ΟΛΑ ανεξαιρέτως τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, φυτικές ίνες, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, σύμφωνα πάντα με τις επιστημονικά τεκμηριωμένες διεθνείς διατροφικές συστάσεις. Κάτι που δικαιολογεί σε σημαντικό βαθμό τα προτεινόμενα ένα (1) ή/και δύο (2) ημερήσια υποκατάστατα γεύματος Ηerbalife (ροφήματα ή μπάρες). Να επισημανθεί ιδιαίτερα ότι τα συγκεκριμένα υποκατάστατα γεύματος καλύπτουν κατά ~ 40-60 % τις συνιστώμενες απαραίτητες ημερήσιες προσλήψεις σε κρίσιμα θρεπτικά συστατικά, φυτικές ίνες, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Ταυτόχρονα μέσω της ελάχιστης περιεκτικότητάς τους σε νάτριο και απλά σάκχαρα διασφαλίζεται ιδανικά και η επιβαλλόμενη χαμηλή καθημερινή πρόσληψη αυτών των συστατικών.
Το πλήρες υποκατάστατο γεύματος ειδικής σύνθεσης Formula–1 αποτελείται από ένα ιδανικό μείγμα υψηλής θρεπτικής αξίας και ποιότητας πρωτεϊνών, εδώδιμων ινών, βιταμινών και μετάλλων, ως μέρος μίας ισορροπημένης / ποικίλης διατροφής, συνδυαστικά με έναν υγιεινό και δραστήριο τρόπο ζωής και πάντοτε σε συμφωνία με τις εξατομικευμένες διατροφικές ανάγκες και στόχους.
Προτάσεις σερβιρίσματος : Η αντικατάσταση 1-2 από τα κύρια ημερήσια γεύματα, είτε από τα ενδιάμεσα snack, με υποκατάστατα γεύματος Herbalife ® σε ένα πρόγραμμα ισορροπημένης διατροφής.
| Ρόφημα Ηerbalife (σκόνη) Formula – 1 | |||
| ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ | 100 gr | 26 gr (2 κ. σούπας) | 40 gr (3 κ. σούπας) |
| Ενέργεια (kcal) | 398 | 103 | 159 |
| Λιπαρά (gr) | 9,7 | 2,5 | 3,9 |
| – Koρεσμένα (gr) | 1,9 | 0,5 | 0,8 |
| – Moνοακόρεστα (gr) | 2,1 | 0,5 | 0,8 |
| – Πολυακόρεστα (gr) | 5,5 | 1,4 | 2,2 |
| Υδατάνθρακες (gr) | 33 | 8,6 | 13,2 |
| – Σάκχαρα (gr) | 21 | 5,5 | 8,4 |
| Eδώδιμες ίνες (gr) | 18 | 4,7 | 7,2 |
| Πρωτεΐνες (gr) | 35 | 9,1 | 14 |
| Aλάτι (gr) | 1,2 | 0,3 | 0,5 |
| B I T A M I N E Σ | |||
| Vit. A μg RE | 1180 | 306,8 | 472 |
| Vit. D μg | 7,9 | 2,1 | 3,2 |
| Vit. E mg α-ΤE | 19 | 4,9 | 7,6 |
| Vit. Κ μg | 118 | 30,7 | 47,2 |
| Vit. C mg | 119 | 31 | 47,6 |
| Θειαμίνη mg | 1,2 | 0,3 | 0,5 |
| Ριβοφλαβίνη mg | 0,35 | 0,1 | 0,14 |
| Νιασίνη mg ΝE | 24 | 6,2 | 9,6 |
| Vit. Β6 mg | 1,7 | 0,4 | 0,7 |
| Vit. Β12 μg | 1 | 0,3 | 0,4 |
| Φυλλικό οξύ μg | 250 | 65 | 100 |
| Βιοτίνη μg | 73 | 19 | 29,2 |
| Παντοθενικό οξύ mg | 6,8 | 1,8 | 2,7 |
| METAΛΛΑ – ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ | |||
| Κάλιο mg | 1570 | 408 | 628 |
| Ασβέστιο mg | 460 | 120 | 184 |
| Φωσφόρος mg | 890 | 231 | 356 |
| Μαγνήσιο mg | 431 | 112 | 172 |
| Σίδηρος mg | 22 | 5,7 | 9 |
| Ψευδάργυρος mg | 12 | 3,1 | 4,8 |
| Χαλκός mg | 1,7 | 0,5 | 0,7 |
| Σελήνιο μg | 79 | 20,5 | 31,6 |
| Χρώμιο μg | 80 | 20,8 | 32 |
| Ιώδιο μg | 230 | 60 | 92 |
4. Σχετικά με την κατανάλωση σόγιας και των προϊόντων της
Η σόγια ως γενική διατροφική αξία έχει χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη και ελάχιστη περιεκτικότητα κορεσμένων λιπιδίων (~ 3%), ενώ ταυτόχρονα είναι άριστη πηγή διαλυτών φυτικών ινών, ασβεστίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και μαγνησίου. Περιέχει επίσης φυτοστερόλες, φαινολικά οξέα και ω-3 λιπαρά οξέα. Δικαίως αποκαλείται το “άγιο δισκοπότηρο” των απανταχού χορτοφάγων…!!
* Η νομοθεσία της ΕΕ επιβάλλει την επισήμανση ΓΤΟ (γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί) σε όλα τα ΓΤ τρόφιμα και ζωοτροφές που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από ΓΤΟ, εκτός αν η παρουσία τους είναι μικρότερη από το 0,9% του τροφίμου / ζωοτροφής (είτε η παρουσία του συστατικού είναι τυχαία, είτε είναι τεχνικά αναπόφευκτη).
** Στα 100 gr βρασμένων καρπών (φασολιών) σόγιας περιέχονται : 172 kcal, 18 gr πρωτεΐνης, 8,5 gr υδατανθράκων (μόλις 3 gr σάκχαρα), 9 gr λίπους (μόλις 1,3 gr κορεσμένου), 6 gr φυτικών ινών. Η κύρια μορφή λίπους κατά 50% είναι το λινελαϊκό οξύ (ανήκει στην ομάδα των ω-6).
*** Η καθαρή απομονωμένη (isoloated) πρωτεΐνη σόγιας αποτελεί την πιο συμπυκνωμένη πηγή ισοφλαβονών (μεταξύ 80-100 mg ανά 100 gr πρωτεΐνης σόγιας). Η περιεκτικότητα της πρωτεΐνης σόγιας σε φυτο-οιστρογόνα (κυρίως ισοφλαβόνες) εξαρτάται από τον τρόπο επεξεργασίας της πρώτης ύλης (σογιάλευρο). Γενικότερα, τα δευτερογενή προϊόντα της σόγιας (ρόφημα σόγιας, λεκιθίνη, tofu, γιαούρτι, τυριά) περιέχουν σαφώς μικρότερες ποσότητες ισοφλαβονών, ενώ το σογιέλαιο είναι ελεύθερο από ισοφλαβόνες (USDA, 2008).
Η περιεκτικότητα της σόγιας σε πρωτεΐνες κυμαίνεται μεταξύ 36–46%, η υψηλότερη στο φυτικό βασίλειο. Ειδικά η πρωτεΐνη σόγιας διαθέτει παρόμοια σχεδόν διατροφική βιολογική αξία με την αντίστοιχη των πρωτεϊνών του γάλακτος και του κρέατος (Πίνακας 1). Είναι πλήρης στα απαραίτητα βασικά αμινοξέα, με ελαφρώς μικρότερη περιεκτικότητα στα θειώδη αμινοξέα (μεθειονίνη, κυστεΐνη) συγκριτικά με το αυγό, το γάλα και το κρέας (Qin et al, 2022 – Kudelka et al, 2021 – Rizzo & Baroni, 2018 – Lynch et al, 2020 – Zare et al, 2023).
Πίνακας 1. Ο πιο βασικός δείκτης αξιολόγησης της ποιότητας πρωτεϊνών στη διατροφή του ανθρώπου είναι ο διορθωμένος δείκτης ως προς την πεπτικότητα των αμινοξέων – ΡDCAAS (Rizzo & Baroni, 2018 – Qin et al, 2022).
——————————————————————————————————————–
Πηγή PDCAAS Περιοριστικό αμινοξύ Πεπτικότητα
Πρωτεΐνης (ελλιπές) (%)
——————————————————————————————————————–
Σόγια 0.92 – 1.00 Θειώδη αμινοξέα (Μεθ., Κυστ.) 95–98
Αρακάς 0.66 – 0.91 Θειώδη αμινοξέα, Τρυπτοφάνη 83–90
Κριθάρι 0.50 – 0.76 Λυσίνη 76–83
Γάλα 1.00 Κανένα 84–94
Whey (ορός) 0.90–1.00 Ιστιδίνη 98–100
Aυγό 1.00 Κανένα 97–98
Μοσχ. / Κοτόπ. 0.92 – 0.95 Κανένα 94–98
——————————————————————————————————————–
* PDCAAS : Protein Digestibility–Corrected Amino Acid Score
Πρόσφατη δημοσίευση των Zare et al (2023) στην πιο έγκυρη επιθεώρηση αθλητιατρικής (Sports Medicine – Springer) παγκοσμίως, περιελάμβανε συστηματική ανασκόπηση 19 πρωτότυπων ερευνητικών μελετών για την επίδραση της πρόσληψης απομονωμένης (isolated) πρωτεΐνης σόγιας (10 έως 53 gr) στις νευρομυϊκές / μεταβολικές προσαρμογές, στη σύσταση του σώματος, στις ορμονικές αποκρίσεις, στο ασκησιογενές οξειδωτικό stress, σε διάφορους φλεγμονώδεις / αιματολογικούς δείκτες και γενικότερα στην αθλητική απόδοση. Διαπιστώθηκαν ευεργετικές επιδράσεις, ακόμα και σε νεαρούς αθλητές /ριες, σε όλες τις εξεταζόμενες παραμέτρους και δείκτες. Η απομονωμένη (isolated) πρωτεΐνη σόγιας θεωρείται πλέον ισοδύναμο υποκατάστατο της αντίστοιχης του ορού γάλακτος (whey protein), προκειμένου να καλυφθούν οι ελάχιστες ημερήσιες ανάγκες σε πρωτεΐνη (1,6 gr / kg) των αθλητών /ριών και γενικότερα των αθλουμένων. Μάλιστα, οι ίδιοι ερευνητές (Zare et al,2023) επισημαίνουν και το φθηνότερο κόστος αγοράς της πρωτεΐνης σόγιας (κατά ~ 30%), καθώς και την μεγαλύτερη περιεκτικότητά της σε αργινίνη, συγκριτικά με την αντίστοιχη του ορού γάλακτος.
Η κατανάλωση σόγιας διαφέρει στις ασιατικές χώρες, όπου καταναλώνεται συνήθως ως ολόκληρος καρπός, ενώ στις δυτικές χώρες μεταποιείται σε επεξεργασμένες μορφές. Το ημερήσιο διαιτολόγιο των ασιατικών χωρών περιέχει μεταξύ 30 έως 60 mg / ημ. ισοφλαβόνες σόγιας, έναντι μόλις 2 έως 7 mg / ημ. του μέσου διαιτολογίου σε ΗΠΑ και Μεγ. Βρετανία (< 1 gr στις Μεσογειακές χώρες). Η μέση συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης σόγιας έχει καθοριστεί κατά προσέγγιση στα 25 gr (έως 30% της συνολικής ημερήσιας πρωτεϊνικής πρόσληψης), ενώ για τις ισοφλαβόνες μεταξύ 40 έως 100 mg (Μichelfelder, 2009 – Rizzo & Baroni, 2018 – Μessina et al, 2022).
Η υποτιθέμενη τεκμηρίωση της κατανάλωσης σόγιας και των προϊόντων της με διάφορους τύπους καρκινογένεσης αμφισβητείται (διαψεύδεται) μέχρι και σήμερα, ακόμη και στους ανατολικούς ασιατικούς λαούς παρ’ ότι παρατηρείται τεράστια υπερκατανάλωση προϊόντων σόγιας (έως και 10-πλάσια από τις δυτικές χώρες). Το αντίθετο μάλιστα, φαίνεται ότι η κατανάλωση ολόκληρου του καρπού σόγιας να μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου (μαστού, προστάτη, παχέος εντέρου), ενώ βελτιώνει σημαντικά το γλυκαιμικό και λιπιδαιμικό profile (χοληστερόλη, τριγλυκερίδια) μειώνοντας ταυτόχρονα και το σχετικό καρδιαγγειακό κίνδυνο (Rizzo & Baroni, 2018 – Nachvak et al, 2019 – Zare et al, 2023). Επίσης, μειώνει σημαντικά την ένταση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης (εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις).
Όπως προέκυψε από την μετα-ανάλυση 41 ερευνών των Reed et al (2021), σχετικά με την κατανάλωση προϊόντων σόγιας και ισοφλαβονών, οι ανησυχίες σχετικά με τη μείωση των επιπέδων ολικής και ελεύθερης τεστοστερόνης, του όγκου σπέρματος, καθώς και ανεπιθύμητη αύξηση των οιστρογόνων στους άνδρες δεν επιβεβαιώθηκαν. Παρόμοιες ήταν οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα, σε μεγάλης έκτασης ανασκοπήσεις (Rizzo & Baroni, 2018 – Messina et al, 2022 – Zare et al, 2023) τόσο για το ανδρικό όσο και το γυναικείο ορμονικό αναπαραγωγικό σύστημα.
Τα φυτο-οιστρογόνα (ή φυτικά οιστρογόνα) αποτελούν μια ομάδα φυσικών μη– στεροειδικών φυτικών συστατικών, οι οποίες προσομοιάζουν δομικά η λειτουργικά με τα ενδογενή-φυσικά οιστρογόνα και τους ενεργούς μεταβολίτες τους. Ως εκ τούτου, έχουν σημαντική οιστρογονική (αγωνιστική / ανταγωνιστική) δραστηριότητα. Δηλαδή είναι φυτικές ενώσεις που μεταβολίζονται σε ουσίες με οιστρογονική δράση. Η χημική τους δομή είναι παρόμοια με αυτή της οιστραδιόλης, η οποία είναι το ισχυρότερο οιστρογόνο. Η κύρια ορμόνη του φύλου στις γυναίκες είναι η οιστραδιόλη (Ε2) ενώ δύο άλλες ορμόνες που βρίσκονται σε μικρότερη συγκέντρωση είναι η οιστρόνη (Ε1) και οιστριόλη (Ε3). Τα φυτο-οιστρογόνα όμως μπορεί να διαταράξουν την ορμονική ισορροπία, ως ορμονικοί “διαταράκτες”, καθ΄ ότι έχουν προταθεί ως εναλλακτική επιλογή για τη θεραπεία της ορμονικής υποκατάστασης κατά την εμμηνόπαυση (βλ. σχ. επόμενη παράγραφο). Γενικά, τα οιστρογόνα ρυθμίζουν τη γυναικεία γονιμότητα, αλλά είναι απαραίτητα και σε άλλες σημαντικές διεργασίες όπως της διατήρησης του σκελετού, της ισορροπίας των ηλεκτρολυτών, της φυσιολογίας του δέρματος, του καρδιαγγειακού συστήματος και του κεντρικού νευρικού συστήματος, ενώ έχουν επίσης σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό των υδατανθράκων και των λιπών.
Μια σημαντική κατηγορία φυτο-οιστρογόνων είναι οι ισοφλαβόνες, όπου η σόγια και τα προϊόντα της αποτελούν τις πλουσιότερες πηγές ισοφλαβονών. Όταν καταναλώνονται τροφές πλούσιες σε ισοφλαβόνες, κυκλοφορούν στον οργανισμό για αρκετές ημέρες και μερικές φορές σε ποσότητες πολλαπλάσιες σε σχέση με τα ενδογενή οιστρογόνα. Ο τρόπος δράσης τους ωστόσο είναι περίπλοκος διότι έχουν μικτή οιστρογονική δράση, δηλαδή μερικές φορές “μιμούνται” την οιστραδιόλη και άλλες φορές την ανταγωνίζονται. Μια εργαστηριακή μελέτη αποκάλυψε ότι δρουν ανταγωνιστικά πριν από την εμμηνόπαυση, λόγω των υψηλών επιπέδων οιστρογόνων που κυκλοφορούν στο γυναικείο οργανισμό, αλλά “ενεργούν” ως οιστρογόνα μετά την εμμηνόπαυση λόγω των χαμηλών ποσοτήτων των “ενδογενών” παραγόμενων οιστρογόνων του γυναικείου οργανισμού. Ωστόσο, παρά τη συνεχιζόμενη έρευνα και τις αρκετές κλινικές δοκιμές, η ακριβής επίδραση των ισοφλαβονών στην υγεία παραμένει ακόμα αμφιλεγόμενη (μικρό δείγμα, ασφάλεια, γνώση της δοσολογίας, μακροχρόνια χρήση / επίδραση, παρενέργειες, εγκυρότητα, αποτελεσματικότητα, σχέση κινδύνου–οφέλους, επαρκής ποιοτικός έλεγχος). Στην περίπτωση των γυναικών που έχουν διαγνωστεί με ορμονο-ευαίσθητο καρκίνο, είναι προτιμότερο η χορήγηση ισοφλαβονών να αποφεύγεται.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Με τη μέχρι σήμερα γνώση, η μακροχρόνια ασφάλεια και επίδραση της πρόσληψης σόγιας (και των συναφών προϊόντων της) για τον οργανισμό παραμένει υπό αμφισβήτηση, καθ΄ ότι δεν έχει τεκμηριωθεί οριστικά και με απόλυτη σαφήνεια. Το ζήτημα παραμένει “ανοικτό” στην επιστημονική κοινότητα (αντικρουόμενα αποτελέσματα δημοσιεύσεων). Η ποικιλία και τα αντιφατικά αποτελέσματα των ερευνητικών μελετών δεν οφείλονται μόνο στο μικρό αριθμό μεθοδολογικά ποιοτικών ερευνών (ομάδα ελέγχου, χρονική διάρκεια, μικρή συμμετοχή κ.ά.), αλλά και σε εγγενείς ιδιαιτερότητες, όπως :
(1) Συνεχώς απομονώνονται νέα φυτο-οιστρογόνα
(2) Προβλήματα ονοματολογίας
(3) Οι διατομικές διαφορές στον εντερικό και ηπατικό μεταβολισμό τους
(4) Η διαφορετική δράση ανάλογα με το ενδογενές οιστρογονικό περιβάλλον
(5) Η διαφορά δράσης ανάλογα με την δόση, την οδό χορήγησης, την διάρκεια έκθεσης, και την ηλικία (από την εμβρυική μέχρι και μετά την εμμηνόπαυση)
(6) Η σύγχυση μεταξύ της ποικιλίας / ωριμότητας του καρπού και της τροφής που τον περιέχει (κατά τις διαδικασίες επεξεργασίας και παραγωγής των τροφών)
(7) Ο τρόπος εκχύλισης από τα φυτά, επηρεάζει την περιεκτικότητά τους σε ισοφλαβόνες
(8) Ο γενετικός πολυμορφισμός, καθ΄ ότι τα φυτοοιστρογόνα ασκούν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης και στις φυσιολογικές λειτουργίες μέσω της άμεσης αλληλεπίδρασή τους με γονίδια)
(9) Ο επαρκής ποιοτικός έλεγχος (πιστοποιήσεις ποιότητας).
Στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο δεν γίνονται δεκτά προς δημοσίευση εμπειρικά δεδομένα, αλλά μόνο πολυετείς οργανωμένες επιστημονικά, καλά σχεδιασμένες διπλά τυφλές και τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές έρευνες (με ομάδα ελέγχου και μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων / δοκιμαζόμενων), οι οποίες και δημοσιεύονται σε αναγνωρισμένου κύρους διεθνείς ιατρικές επιθεωρήσεις.
Η ιδέα ότι κάθε ουσία “φυσική” είναι ασφαλής και ωφέλιμη, δεν είναι σε κάθε περίπτωση αποδεκτή. Γενικά τα φυτο-οιστρογόνα, σε οποιαδήποτε μορφή και συγκέντρωση και λόγω της ανεπαρκούς (ακόμη), ιατρικά τεκμηριωμένης γνώσης για την αποτελεσματικότητά τους, δέχονται σοβαρές επιστημονικές επικρίσεις. Έχοντας δε υπ΄ όψη πάντοτε την πιθανότητα επιζήμιων για τον οργανισμό επιπτώσεων, κατά την μακροχρόνια χορήγησή τους, θα πρέπει η απόφαση του ειδικού να εξατομικεύεται, με την απαραίτητη επεξήγηση της δράσης τους και την σύσταση (κατ΄ αρχήν) για βραχυχρόνια χρήση υπό παρακολούθηση (Τhailheimer, 2014).
5. Βιβλιογραφία & Παραπομπές
1. American Diabetes Association (2018). “Οbesity management for the treatment of type 2 diabetes : Standards of medical care in Diabetes”. Diabetes Care 41 (Suppl. 1) : S65–S72
2. Αrd J. et al (2019). “Effectiveness of a total meal replacement program (OPTIFAST) on weight loss : Results from the OPTIWIN study”. Obesity 27 : 22–29
3. Armborst D. et al (2019). “Effect of a weight-loss stabilization following a weight reduction with or without meal replacement on cardiometabolic risk in overweight women : A randomized controlled trial”. Int. J. Food Sci. Nutr. 70 : 453–466
4. Astbury N. et al (2019). “A systematic review and meta-analysis of the effectiveness of meal replacements for weight loss”. Obes. Rev. 20 : 569–587
5. Βlanco S. et al (2019). “A meta-analysis of 46 studies identified by the FDA demonstrates that Soy Protein decreases circulating LDL and total cholesterol concentrations in Adults”. J. Nutr. 149 : 968–981
6. Bowerman S. (2023). “Soy and phytoestrogens : Exploring the benefits, myths and facts about soy and soy foods”. Διαθέσιμο στο : https://iamherbalifenutrition.com/nutrition-facts/soy-facts/
7. Brown A. et al (2015). “ Is there a place for low-energy formula diets in weight management ?”. Br. J. Obesity 1 : 106–113
8. Brown A. et al (2022). “UK dietitians’ attitudes and experiences of formula very low- and low-energy diets in clinical practice”. Clinical Obesity 12 : e12509
9. Coker M. et al (2022). “Essential amino acid enriched meal replacement improves body composition and physical function in obese older adults : A randomized controlled trial”. Clin. Nutr. ESPEN 51 : 104–111
10. Coleman C. et al (2012). “Use of the Medifast meal replacement program for weight loss in overweight and obese Clients : A retrospective chart review of 3 Medifast Weight Control Centers (MWCC)”. Food & Nutr. Sciences 3 : 1433-1444
11. Diabetes Canada (2018). “Clinical practice guidelines Expert Committee :. Nutrition therapy”. Can. J. Diabetes 42 (Suppl. 1) : S64–S79
12. Diabetes UK (2018). “Evidence-based nutrition guidelines for the prevention and management of diabetes”. Diabet. Med. 35 : 541–547
13. European Food Safety Authority (EFSA), Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (2021). “Statement on additional scientific evidence in relation to the essential composition of total diet replacement for weight control”. EFSA Journal 19 (4) : 6494
14. Guo X. et al (2018). “Effects of a meal replacement on body composition and metabolic parameters among subjects with overweight or obesity”. J. Obes. 2018 : 2837367
15. Heymsfield S. et al (2003). “Weight management using a meal replacement strategy : Meta and pooling analysis from 6 studies”. Int. J. Obes. 27 : 537–549
16. Jensen M. et al. (2014). “AHA / ACC / TOS guidelines for the management of overweight and obesity in adults : A report of the American College of Cardiology / American Heart Association Task Force on Practice Guidelines and the Obesity Society”. Circulation 129 (25) suppl. 2 : S102–S138
17. Κempf K. et al (2022). “High-protein, low-glycaemic Meal Replacement improves physical health-related quality of life in high-risk persons for metabolic syndrome”. Nutrients 14, 3161
18. Khoo J. et al (2013). “Comparing the effects of meal replacements with reduced-fat diet on weight, sexual and endothelial function, testosterone and quality of life in obese Asian men”. Int. J. Impot. Res. 26 : 61–66
19. Koohkan S. et al (2014). “The impact of a weight reduction program with and without meal-replacement on health related quality of life in middle-aged obese females”. BMC Womens Health 14, 45
20. Lee C., Chee W. (2016). “Translation of evidence to clinical practice for use of Meal Replacements in weight loss and obesity-lessons learned from research studies”. J. Nutr. & Food Sci. 6 : 541–555
21. Leslie W. et al (2017). “Weight losses with low energy formula diets in obese patients with and without type 2 Diabetes : Systematic review and meta-analysis”. Int. J. Obes. 41 : 96–101
22. Messina M. et al (2018). “No difference between the effects of supplementing with soy protein vs animal protein on gains in muscle mass and strength in response to resistance exercise”. Int. J. Sport Nutr. Exerc Metab. 28 : 674–85
23. Messina M. et al (2022). “The health effects of Soy : A reference guide for health professionals”. Front. Nutr. 9 : 970364
24. Min J. et al (2021). “The effect of meal replacement on weight loss according to calorie-restriction type and proportion of energy intake : A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials”. J. Acad. Nutr. Diet. 121 : 1551-1564.e3
25. Morgan-Bathke M. et al (2023). “Medical Nutrition Therapy interventions provided by Dietitians for adult overweight and obesity management : An Academy of Nutrition and Dietetics evidence-based practice guideline”. J. Acad. Nutr. Diet. 123 : 520–545
26. Noronha J. et al (2019).”The effect of liquid meal replacements on cardiometabolic risk factors in overweight / obese individuals with type 2 diabetes : Α systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials”. Diabetes Care 42 : 767–776
27. Raynor H., Champagne C. (2016). “Position of the Academy of Nutrition and Dietetics : Interventions for the treatment of overweight and obesity in adults”. J. Acad. Nutr. Diet. 116 : 129–147
28. Reed K. et al (2021). “Neither Soy nor Isoflavone intake affects male reproductive hormones : An expanded and updated meta-analysis of clinical studies”. Reprod. Toxicol. 100 : 60–67
29. Rock C. et al (2016). “Randomized clinical trial of portion-controlled pre-packaged foods to promote weight loss”. Obesity 24 : 1230–1237
30. Rohrer J., Takahashi P. (2008). “Should overweight and obese primary care patients be offered a meal replacement diet ?“ Obes. Res. 2 : 263–268
31. Τhalheimer J. (2014). “The top-5 soy myths”. Today’s Dietitian 16 (4) : 52
32. Thom G, Lean M. (2017). “Is there an optimal diet for weight management and metabolic health ?” Gastroenterology 152 : 1739–1751
33. USDA (Food Data Central). Διατροφική σύσταση ώριμου καρπού σόγιας (Soybeans, mature seeds, raw). Διαθέσιμο στο : https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/174270/nutrients
34. USDA (2008). Database for the Isoflavone Content of Selected Foods (Release 2.0). Διαθέσιμο στο : https://www.ars.usda.gov/arsuserfiles/80400525/data/isoflav/isoflav_r2.pdf
35. Vazquez C. et al (2009). “Meal replacement with a low-calorie diet formula in weight loss maintenance after weight loss induction with diet alone”. Eur. J. Clin. Nutr. 63 : 1226–1232
36. Xiao W. (2008). “Health effects of soy protein and isoflavones in humans”. J. Nutr. 138 : 1244–1249
37. Υe W. et al (2023). “Efficacy and safety of meal replacement in patients with type 2 Diabetes”. J. Clin. Endocr. Metabol. 108 : 3041–3049
38. Koudelka W. et al (2021). “Quality of Soybean products in terms of essential amino acids composition”. Molecules 26 : 5071
39. Qin P. et al (2022). “A review on plant-based proteins from soybean : Health benefits and soy product development”. J. Agriculture & Food Res. 7 : 100265
40. Rizzo G., Baroni L. (2018). “Soy, soy foods and their role in vegeterian diets”. Nutrients 10 : 43
41. U.S. CDC Certified Diabetes Prevention Program (2023). Διαθέσιμο στο : https://ir.herbalife.com/news-events/press-releases/details/874/the-u-s-centers-for-disease-control-and-prevention-cdc
42. American Institute for Cancer Research – A.I.C.R. (2021). Soy : Intake does not increase risk for breast cancer survivors. Διαθέσιμο στο : https://www.aicr.org/cancer-prevention/food-facts/soy/
43. Hamilton‐Reeves J. et al (2010). “Clinical studies show no effects of soy protein or isoflavones on reproductive hormones in men : Results of a meta‐analysis”. Fertility and Sterility 294 : 997‐1007
44. British Dietetic Association – B.D.A. (2023). Soya foods and your health. Διαθέσιμο στο : https://www.bda.uk.com/food-health/food-facts/older-adult-food-facts.html
45. Zare R. et al (2023). “Effect of Soy Protein supplementation on muscle adaptations, metabolic and antioxidant status, hormonal response and exercise performance of active individuals and Athletes : A systematic review of randomised controlled trials”. Sports Med. 53 : 2417–2446
46. Craddock J. et al (2021).”Limitations with the digestible indispensable amino acid score (DIAAS) with special attention to plant-based diets : A review”. Curr. Nutr. Rep. 10 : 93–98
47. Fabek H. et al (2021). “An examination of contributions of animal- and plant-based dietary patterns on the nutrient quality of diets of adult Canadians”. Appl. Physiol. Nutr. Metab. 46 : 877–886
48. Candow D. et al (2006). “Effect of whey and soy protein supplementation combined with resistance training in young adults”. Int. J. Sport Nutr. Exerc. Metab. 16 : 233–244
49. Kraemer W. et al (2013). “The effects of soy and whey protein supplementation on acute hormonal reponses to resistance exercise in men”. J. Am. Coll. Nutr. 32 : 66–74
50. Mobley C. et al (2017). “Effects of whey, soy or leucine supplementation with 12 weeks of resistance training on strength, body composition, and skeletal muscle and adipose tissue histological attributes in college-aged males”. Nutrients 9 (9)
51. Lynch H. et al (2020). “No significant differences in muscle growth and strength development when consuming soy and whey protein supplements matched for leucine following a 12 week resistance training program in men and women : A randomized trial”. Int. J. Environ. Res. Public Health 17 (11)
52. Hu S. et al (2023). “The beneficial effects of soybean proteins and peptides on chronic diseases”. Nutrients 15 (8)
53. Rizzo G. (2020). “The antioxidant role of soy and soy foods in human health”. Antioxidants (Basel) 9 (7)
54. Hertzler S. et al (2020). “Plant Proteins : Assessing their nutritional quality and effects on health and physical function”. Nutrients 12 (12)
55. Langyan S. (2021). ”Sustaining protein nutrition through plant-based foods”. Front Nutr. 8 : 772573
56. Nachvak S. et al (2019). “Soy, soy isoflavones, and protein intake in relation to mortality from all causes, cancers, and cardiovascular diseases : A systematic review and dose-response meta-analysis of prospective cohort studies”. J. Acad. Nutr. Diet. 119 : 1483-500e17
57. Sacks F. et al (2006). “Soy protein, isoflavones, and cardiovascular health : An American Heart Association Science Advisory for professionals from the Nutrition Committee”. Circulation 113 : 1034–1044
58. Shao A. (2017). “Role of meal replacements on weight management, health and nutrition”. In : Superfood and Functional Food – An Overview of Their Processing and Utilization, Waisundara V., Shiomi N. (Eds). Open assess (e-book) pp. 257–271. Διαθέσιμο στο : http://dx.doi.org/10.5772/66331
59. Tang J. et al (2009). “Ingestion of whey hydrolysate, casein, or soy protein isolate : Effects on mixed muscle protein synthesis at rest and following resistance exercise”. J. Appl. Physiol. 107 : 987–992
60. Zhang Y. et al (2022). “Efficacy and safety of a specific commercial high-protein Meal-Replacement product line in weight management: meta-analysis of randomized controlled trials“. Critical Rev. Food Sci. Nutr. 62 : 798–809
61. Zare R. Et al (2023). “Effect of Soy protein supplementation on muscle adaptations, metabolic and antioxidant status, hormonal response and exercise performance of active individuals and Athletes : A systematic review of randomised controlled trials”. Sports Med. 53 : 2417 – 2446
62. Stoodley I. et al (2023). “Effects of Plant-based protein interventions, with and without an exercise component, on body composition, strength and physical function in Older adults : A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials”. Nutrients 15 (18) : 4060
63. Ye W. et al (2023). “Efficacy and safety of meal replacement in patients with type 2 diabetes ”. J. Clin. Endocrinol. Metab. 108 : 3041-3049
64. Halle M. et al (2021). “Meal Replacement by formula diet reduces weight more than a lifestyle intervention alone in patients with overweight and obese and accompanied cardiovascular risk factors —The ACOORH trial”. Eur. J. Clin. Nutr. 75 : 661–669
65. Rohling M. (2020). “Prediabetes conversion to normoglycemia is superior adding a low-carbohydrate and energy deficit formula diet to lifestyle intervention—A 12-month sub analysis of the ACOORH trial”. Nutrients 12 : 2022
66. Kempf K. et al (2021). “High-protein, low-glycaemic meal replacement decreases fasting insulin and inflammation markers—A 12-month subanalysis of the ACOORH trial”. Nutrients 13 : 1433
67. Röhling M. et al (2021). “Effects of a protein-rich, low-glycaemic meal replacement on changes in dietary intake and body weight following a weight-management intervention—the ACOORH trial”. Nutrients 13 : 376
68. Oliveira C. et al (2021). “A high-protein total diet replacement increases energy expenditure and leads to negative fat balance in healthy, normal-weight adults”. Am. J. Clin. Nutr. 113 : 476–487
